Κατάθλιψη

Εισαγωγικά στοιχεία

Η Καταθλιπτική διαταραχή (ή πιο κοινά η Κατάθλιψη) είναι από τις συχνότερες ψυχικές διαταραχές (μαζί με τις διαταραχές άγχους). Υπολογίζεται ότι τα περιστατικά κατάθλιψης στην Ελλάδα κάθε χρόνο είναι περίπου 8% (δηλαδή καταμετρούνται περίπου 800.000 καταθλιπτικοί ασθενείς) και τα ίδια ποσοστά ισχύουν παγκοσμίως. Εκτιμάται ότι το 8%-12% των ανδρών και 20-26% των γυναικών θα νοσήσουν από κατάθλιψη τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Οι γυναίκες δηλαδή είναι πιο επιρρεπείς στο να εμφανίσουν κατάθλιψη, οι πιθανότητες είναι σχεδόν διπλάσιες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προβλέπει ότι το 2020 η κατάθλιψη θα είναι μαζί με τα καρδιαγγειακά νοσήματα οι δυο πρώτες ασθένειες από τις οποίες θα υποφέρει ο πληθυσμός παγκοσμίως.

Η κατάθλιψη δεν κάνει διακρίσεις, κάθε άνθρωπος πιθανόν να νοσήσει από κατάθλιψη κάποια στιγμή στην ζωή του, νέος ή ηλικιωμένος και ανεξάρτητα από μόρφωση, κοινωνικό επίπεδο ή οικονομική κατάσταση. Η κατάθλιψη μπορεί να είναι σοβαρή και σε κάποιες περιπτώσεις ιδιαιτέρως επικίνδυνη αφού μπορεί να οδηγήσει σε απόπειρες αυτοκτονίας, αυτό που πρέπει να τονιστεί όμως, είναι πως η κατάθλιψη είναι από τις πιο θεραπεύσιμες ασθένειες.

Συμπτώματα της Κατάθλιψης

Η κατάθλιψη εμφανίζεται με μια μεγάλη ποικιλία συμπτωμάτων, γι αυτό θα πρέπει να δοθεί πολύ προσοχή από την πλευρά των ιατρών και των άλλων ειδικών της υγείας, ώστε να διαγνωσθεί. Τα συμπτώματα μπορεί να μην αφορούν μόνο την διάθεση, αλλά και το αυτόνομο νευρικό σύστημα ή να υπάρχουν και σωματικά ενοχλήματα. Να διευκρινιστεί, ότι στιγμές λύπης, απογοήτευσης ή στεναχώριας βιώνουν παροδικά όλοι κατά τη διάρκεια της ζωής τους, όταν μιλάμε όμως για καταθλιπτική διαταραχή, αναφερόμαστε σε μια ψυχική διαταραχή όπου τα συναισθήματα αυτά είναι πολύ πιο έντονα και ξεπερνούν σε χρονική διάρκεια τις δύο εβδομάδες.

Τα κυριότερα λοιπόν συμπτώματα της καταθλιπτικής διαταραχής είναι:

• Καταθλιπτική διάθεση, δηλαδή συναίσθημα έντονης θλίψης, λύπης, απογοήτευσης που διαρκεί το μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας, σχεδόν κάθε μέρα.

• Ανηδονία, δηλαδή έλλειψη ευχαρίστησης για οποιαδήποτε συνηθισμένη δραστηριότητα που στο παρελθόν μας ευχαριστούσε (φαγητό, σεξ, χόμπι, κοινωνικές ή οικογενειακές εκδηλώσεις)

Να σημειωθεί ότι για να τεθεί διάγνωση κατάθλιψης πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον ένα από τα δύο παραπάνω συμπτώματα.

• Ψυχοκινητική διέγερση (δηλαδή ανησυχία, ευερεθιστότητα, ένταση) ή ψυχοκινητική επιβράδυνση (μονότονος και βραδύς λόγος, αργές κινήσεις, απλανές βλέμμα)

• Δυσκολία στον ύπνο: αυτή μπορεί να αφορά αϋπνία, πολύ πρωινή αφύπνιση, δυσκολία επέλευσης του ύπνου ή ύπνος με διακοπές ή και το αντίθετο, υπερυπνία, δηλαδή ανάγκη για αυξημένο ύπνο.

• Ανορεξία με απώλεια βάρους ή και το αντίθετο, αυξημένη όρεξη με αύξηση του σωματικού βάρους

• Διαρκές αίσθημα κόπωσης και απώλεια της ενεργητικότητας

• Αισθήματα υπερβολικής ενοχής, αναξιότητας, αυτοκατηγορίας και απελπισίας

• Δυσκολία στην προσοχή, στη συγκέντρωση και δυσκολία στη λήψη αποφάσεων

• Σκέψεις θανάτου και σκέψεις ή απόπειρα αυτοκτονίας

• Για να τεθεί η διάγνωση πρέπει τα προαναφερόμενα συμπτώματα να διαρκούν τουλάχιστον δύο εβδομάδες και να είναι τόσο έντονα ώστε να προκαλούν έκπτωση της λειτουργικότητας του ατόμου σε οικογενειακό, κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο.

Η κατάθλιψη μπορεί να συνοδεύεται και με διάφορα σωματικά ενοχλήματα (πονοκέφαλοι, πόνοι στη μέση, κράμπες, ναυτία, εμετοί, δυσκοιλιότητα, πόνοι στο στήθος, δύσπνοια) που πολλές φορές, όταν αυτά προεξάρχουν στην κλινική εικόνα, κάνουν δύσκολη τη διάγνωσή της (‘καλυμμένη’ κατάθλιψη- masked depression). Σε αυτές τις περιπτώσεις ο ασθενής αναζητά συνήθως πρώτα τη βοήθεια ιατρών άλλων ειδικοτήτων (παθολόγου, ορθοπαιδικού, νευρολόγου, γαστρεντερολόγου) πριν τελικά απευθυνθεί σε ψυχίατρο.

Επίσης, σπανιότερα, μπορεί να εμφανιστούν και ψυχωτικά συμπτώματα (Παραληρητικές ιδέες καταστροφής του ιδίου ή του κόσμου, Ψευδαισθήσεις)

Αιτιολογία της Κατάθλιψης

Πολλοί παράγοντες ευθύνονται για την εμφάνιση της κατάθλιψης. Στις αρκετές περιπτώσεις μπορεί να ευθύνονται βιολογικοί παράγοντες και σε άλλες, ίσως λιγότερο σοβαρές, η κατάθλιψη εμφανίζεται ως αντίδραση σε κάποια στρεσογόνα γεγονότα που επηρεάζουν την καθημερινή ζωή του ατόμου. Φαίνεται ότι όλοι αυτοί οι παράγοντες αλληλεπιδρούν και προδιαθέτουν ένα άτομο στην εμφάνιση καταθλιπτικής διαταραχής, που πιθανόν να εμφανιστεί κάποια στιγμή στη διάρκεια της ζωής του. Οι βασικοί παράγοντες που θεωρείται ότι συμμετέχουν στην πρόκληση της κατάθλιψης είναι:

Γενετικοί /Κληρονομικοί

Οι συγγενείς ατόμων που πάσχουν από κατάθλιψη εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο να νοσήσουν και αυτοί. Όσο πιο στενή είναι η συγγένεια τόσο πιο αυξημένη είναι η πιθανότητα αυτή. Αυτό παραπέμπει στην ύπαρξη ενός γενετικά κληρονομούμενα παράγοντα, ο οποίος δεν έχει ακόμη εντοπιστεί με ακρίβεια στο χρωμοσωμικό υλικό του ανθρώπου και ευθύνεται για την κληρονομική προδιάθεση προς κατάθλιψη.

Νευροβιολογικοί

Όπως και σε όλες σχεδόν τις ψυχικές διαταραχές, έτσι και στην περίπτωση της καταθλιπτικής διαταραχής σημαντικό ρόλο στην παθογένεια της θεωρείται ότι παίζει η διαταραχή στη δράση των νευροδιαβιβαστικών ουσιών του εγκεφάλου. Νευροδιαβιβαστές είναι οι ουσίες που μεταβιβάζουν την νευρική διέγερση από τον ένα νευρώνα του εγκεφάλου στον άλλο. Τέτοιες ουσίες είναι η νορεπινεφρίνη, η σεροτονίνη , η ακετυλοχολίνη, η ντοπαμίνη και το γ-αμινοβουτυρικό οξύ.

Θεωρείται πιθανό ότι οι καταθλιπτικοί ασθενείς παρουσιάζουν ανεπάρκεια σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Αυτό στηρίζεται στο γεγονός ότι κάποια φάρμακα που αναστέλλουν την επαναπρόσληψη της σεροτονίνης –άρα παρατείνουν την δράση της- στον εγκέφαλο (π.χ. φλουοξετίνη) έχουν αντικαταθλιπτική δράση. Από πιο παλιά έχει διατυπωθεί και η υπόθεση της κατεχολαμίνης, ότι δηλαδή η ανεπάρκεια της νοραδρεναλίνης στις νευρικές συνάψεις του εγκεφάλου προκαλεί κατάθλιψη.

Επίσης διαταραχές στον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων ενδέχεται να ενοχοποιούνται για την προδιάθεση σε καταθλιπτική διαταραχή.

Ψυχοκοινωνικοί

Οι ψυχοδυναμικές θεωρίες (σε αυτές εντάσσονται και οι απόψεις του Freud) υποστηρίζουν ότι τραυματικές εμπειρίες από τα πρώτα χρόνια της ζωής του ατόμου, όπως για παράδειγμα η απώλεια ενός γονέα, καθιστούν το άτομο ευάλωτο στην ανάπτυξη καταθλιπτικής διαταραχής.

Στρεσογόνα γεγονότα, δηλαδή γεγονότα που προκαλούν έντονο στρες και άγχος στο άτομο, θεωρείται ότι δρουν ως εκλυτικοί παράγοντες όταν υπάρχει προδιάθεση και έτσι συμβάλλουν αποφασιστικά στην εμφάνιση κατάθλιψης. Οπωσδήποτε, όλοι οι άνθρωποι βιώνουν τέτοια γεγονότα κατά τη διάρκεια της ζωής τους, εξαρτάται λοιπόν από την προδιάθεση αλλά και την προσωπικότητα του καθενός το αν θα εκδηλωθεί καταθλιπτική διαταραχή ή όχι.

Χρήση ουσιών

Όπως προαναφέρθηκε κατάθλιψη μπορεί να προκληθεί και λόγω κατάχρησης ουσιών, ιδιαίτερα αλκοόλ και ναρκωτικών (κοκαΐνης, ηρωίνης, αμφεταμινών και συνθετικών ναρκωτικών π.χ. κρακ, έκσταση, μανιτάρια κλπ)

Σωματικές ασθένειες

Γενικές ιατρικές καταστάσεις μπορεί να προκαλέσουν κατάθλιψη, όπως θυρεοειδοπάθειες, χρόνιες αρθρίτιδες, συστηματικός ερυθηματώδης λύκος και άλλα ρευματικά νοσήματα. Ιδιαίτερη προσοχή πρ΄πει να δοθεί στις διαταραχές του θυρεοειδή που συνδέονται πολύ συχνά με κατάθλιψη, γι αυτό κάθε ασθενής που πρωτεμφανίζει μια ψυχική διαταραχή πρέπει να εξετάσει το θυρεοειδή του! Επίσης, έλλειψη βιταμίνης B12, άνοιες τύπου Αλτσχάιμερ, επιληψία, εγκεφαλικά επεισόδια, όγκοι του παγκρέατος και όγκοι του εγκεφάλου μπορεί να πυροδοτήσουν κατάθλιψη.

Θεραπευτική αντιμετώπιση της κατάθλιψης

Πρέπει κατ’ αρχήν να τονιστεί ότι οι θεραπείες της κατάθλιψης είναι διαθέσιμες, ασφαλείς και αποτελεσματικές. Σχεδόν οι 8 στους 10 πάσχοντες από κατάθλιψη θεραπεύονται με επιτυχία, είτε με φάρμακα, είτε με ψυχοθεραπεία, είτε με το συνδυασμό τους. Ακόμη και οι πιο σοβαρές μορφές κατάθλιψης συνήθως απαντούν γρήγορα στην κατάλληλη θεραπεία. Όμως, πρώτα από όλα, η κατάθλιψη πρέπει να αναγνωρισθεί έγκαιρα.

Πολλά άτομα με κατάθλιψη δεν επισκέπτονται ποτέ ψυχιάτρους. Αυτό όμως τους στερεί τη δυνατότητα μιας ταχύτερης και αποτελεσματικότερης θεραπείας και υποφέρουν μακροχρόνια ενώ υπάρχει λύση στο πρόβλημά τους. Οι συνήθεις μορφές θεραπείας της κατάθλιψης είναι η φαρμακευτική θεραπεία (αντικαταθλιπτικά φάρμακα), η ψυχοθεραπεία ή ο συνδυασμός τους. Η επιλογή της θεραπείας εξαρτάται από το πόσο σοβαρά είναι τα συμπτώματα της νόσου και από την πορεία της.

Αντικαταθλιπτικά φάρμακα

Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα είναι χρήσιμα για όσους πάσχουν από μέτρια ή σοβαρή κατάθλιψη. Θεωρείται ότι το 60%-70% των καταθλιπτικών βοηθούνται από την αντικαταθλιπτική αγωγή.

Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα δεν προκαλούν εξάρτηση και είναι ασφαλή φάρμακα. Πρέπει όμως να έχουμε υπόψιν ότι τα φάρμακα αυτά δε δρουν αμέσως, αλλά χρειάζονται ένα ‘λανθάνοντα χρόνο’ 2 έως 8 εβδομάδων για να προκαλέσουν αισθητή βελτίωση των συμπτωμάτων. Συνήθως συστήνεται να παίρνει κανείς αυτά τα φάρμακα επιπλέον για 4 έως 9 μήνες μετά τη βελτίωση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης.

Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα δρουν στον εγκέφαλο, επηρεάζοντας την δράση των νευροδιαβιβαστών του. Οι συνηθέστεροι τύποι είναι δύο:

Φάρμακα που αναστέλλουν την επαναπρόσληψη της σεροτονίνης (ή/και της νοραδρεναλίνης): Φλουοξετίνη (Ladose ή το ευρέως χρησιμοποιούμενο στην Αμερική Prozac) Παροξετίνη (Seroxat)Σιταλοπράμη (Seropram)Εσιταλοπράμη (Cipralex)Ντουλοξετίνη (Cymbalta) Βενλαφαξίνη (Efexor) Σερτραλίνη (Zoloft) Τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, που είναι παλιότερα από τα προηγούμενα Αμιτριπτιλίνη (Saroten) Χλωριμιπραμίνη (Anafranil)

Ψυχοθεραπεία

Η ψυχοθεραπεία είναι μια μορφή ‘συζήτησης’ με έναν ψυχίατρο-ψυχοθεραπευτή, που στοχεύει όχι απλά στο να πει ο ασθενής το πρόβλημά του, να εκτονωθεί και να παρηγορηθεί, αλλά να εντοπίσει με τη βοήθεια του ψυχιάτρου θεμελιώδη ζητήματα που έμαθε να χειρίζεται λάθος και να προσπαθήσει να αλλάξει αυτούς τους δυσλειτουργικούς τρόπου συμπεριφοράς. Η ψυχοθεραπεία οπωσδήποτε δεν έχει τη μορφή ‘φιλικής κουβέντας’ , αλλά γίνεται σε καθορισμένα από τον ψυχίατρο-ψυχοθεραπευτή πλαίσια. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να αποβεί αποτελεσματική από μόνη της ή σε συνδυασμό με φαρμακοθεραπεία. Τα πιο αποτελεσματικά είδη ψυχοθεραπείας στην κατάθλιψη θεωρούνται:

• Η γνωστική-συμπεριφορική
• Η Ψυχαναλυτική
• Η Γνωστική- Αναλυτική